U četvrtka, 30. juna 2022. godine, povodom obeležavanja tužne osamdesete godišnjice nemačko-hrvatskih masovnih ratnih zločina počinjenih nad desetinama hiljada Srba u oblasti Kozare i Potkozarja, svečano je otvorena izložba Muzeja žrtava genocida pod nazivom „Kozara 1942“.
Izložba je priređena u Memorijalnom muzeju na Mrakovici i biće otvorena za posetioce do 31. avgusta 2022. godine.
Autori izložbe su istoričari doktorand g. Bojan Arbutina, kustos Muzeja žrtava genocida, g-đa Marina Ljubičić Bogunović, viša kustoskinja Memorijalnog muzeja na Mrakovici, i g. Boris Radaković, kustos Memorijalnog muzeja na Mrakovici.
Autor postavke je g. dr um Nikola Radosavljević, rukovodilac Grupe za programe u kulturi, prosveti, umetnosti i izdavaštvu Muzeja žrtava genocida.
Izložbu je svečano otvorio direktor Muzeja žrtava genocida g. Dejan Ristić.
Postavku upotpunjavaju dve publikacije. U pitanju su dvojezični, srpsko-engleski, katalog izložbe i zbornik izabranih svedočanstava i arhivalija o kozaračkoj epopeji pod naslovom ,,Kozara 1942. godine : Odabrana svedočanstva i dokumenti“.
Pripremom za štampu ove dve publikacije rukovodila je g-đica Aleksandra Mišić, kustoskinja i izvršna urednica izdavačke delatnosti Muzeja žrtava genocida.
Na izložbi su, pored ostalog, po prvi put od okončanja Drugog svetskog rata predstavljeni pojedini eksponati, kao i autentični audio-video zapisi tragičnih događaja na Kozari (tzv. slikopisi NDH).
Realizaciju projekta podržali su Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije, Telekom Srbija, Nacionalni park „Kozara“, Fondacija Muzeja žrtava genocida i njen upravitelj g. Stanko Debeljaković.
Pored toga, autorski tim izložbe, kao i Muzej žrtava genocida i Memorijalni muzej na Mrakovici, zahvaljuju na saradnji u realizaciji ove postavke, posvećene afirmaciji kulture sećanja na tragična stradanja civila počinjena u genocidu Nezavisne Države Hrvatske nad srpskim narodom, sledećim institucijama Republike Srpske: Arhivu Republike Srpske i direktoru g. Bojanu Stojniću, Narodnoj i univerzitetskoj biblioteci Republike Srpske i direktorki g-đi Ljilji Petrović, Muzeju Republike Srpske i v.d. direktora g. Davoru Striki, Muzeju Kozare u Prijedoru i direktoru g. Zoranu Radonjiću, Spomen-području „Donja Gradina“ i direktorki g-đi Tanji Tuleković, kao i mnogim drugima.
—–
BITKA NA KOZARI
U periodu od 10. juna do 15. jula 1942. godine sprovedena je nemačko-hrvatska ofanziva na područje Kozare u cilju uništavanja partizanskih snaga.
Uspešne borbe vođene u proleće 1942. godine, širenje slobodne teritorije, oslobađanje važnih strateških tačaka i gradskih i privrednih centara, poput Prijedora, Ljubije, Oštrelja i Bosanskog Petrovca, kao i konstantno ugrožavanje vitalnih komunikacijskih pravaca dolinama Save, Vrbasa i Sane, bile su dovoljan razlog da nemačke i hrvatske vojne snage pokrenu opsežnu ofanzivu na žarište ustanka i najjače partizansko uporište u Bosanskoj Krajini – na Kozaru.
Ofanzivu na Kozaru predvodio je nemački general Fridrih Štal, komandant 714. pešadijske divizije Vermahta i komandant Borbene grupe Zapadna Bosna, formirane isključivo za potrebe ofanzive, a pod čijom komandom su se nalazile i hrvatske ustaške i domobranske jedinice.
Mnogostruko nadmoćnije, procenjuje se da je u ofanzivi na Kozaru učestvovalo oko 30 hiljada nemačkih i hrvatskih vojnika, neprijateljske snage opkolile su oko tri i po hiljade partizana (NOV i POJ) svrstanih u bataljone Drugog krajiškog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda i oko 80 hiljada srpskih civila koji su se povukli u guste kozaračke šume pred neprijateljskom ofanzivom.
I pored herojske borbe i otpora pripadnika partizanskih jedinica i naroda, bezizlaznost iz teške situacije primorala je rukovodstva ustanika na Kozari da donesu odluku o proboju obruča.
Nakon izvršenih proboja partizanskih snaga 3-4. i 4-5. jula 1942. godine u šumama Kozare ostali su ranjenici, civili i partizani koji nisu uspeli da probiju neprijateljski obruč.
Po prestanku organizovanog partizanskog otpora nemačko-hrvatske snage krenule su u „čišćenje“ terena što je podrazumevalo likvidaciju ranjenih partizana na licu mesta, dok su civili koji su preživeli ratna dejstva tokom borbi odvođeni u tzv. prihvatne logore formirane svuda oko Kozare, a zatim dalje u zloglasne logore među kojima je najveći broj Kozarčana dospeo u sistem koncentracionih i logora smrti NDH u Jasenovcu, ali i u logor Sajmište u Zemunu, kao i u logore u Norveškoj i Nemčakoj.
Jedan deo civila, uglavnom žena i dece, završio je u Slavoniji gde su bili razmešteni po hrvatskim selima kao besplatna radna snaga.
Procenjuje se da je tokom ofanzive na Kozaru stradalo preko 40 hiljada Srba, od kojih je čak oko 12 hiljada dece starosti do petanaest godina.
Od pomenutog broja dve trećine stradalih srpskih civila život je izgubilo tokom ofanzive ili u logorima i stratištima nakon ofanziva, a stradanja, pre svega dece, bila bi i tragičnija da nije bilo pomoći koju je za Srba u ustaškim logorima pokrenula Dijana Budisavljević.
